Kök Hücre

Kök Hücre

Kök hücreler belli doku karakteri taşımayan, uygun sinyal alınıncaya dek farklılaşmamış fenotiplerini koruyan, kendini yenileyebilme ve çoğalma özelliklerine sahip hücreler olarak tanımlanmaktadır.

İnsanoğlu varoluşundan bu yana  en büyük hedeflerinden biri hastalıklara çözüm bulmak ve yaşam süresini uzatmak olmuştur. Pek çok farklı bitkiden elde edilen karışımın binlerce yıl önce tedavide kullanıldığına dair bilgiler mevcuttur. M.Ö. 1534 yılına ait olduğu düşünülen bir papirüste çeşitli hastalıkların ve tedavilerin anlatıldığı bilinmektedir. İnsanoğlunun bilinç altındaki ölümsüzlüğe ulaşma isteği bugüne kadar tıp biliminin itici gücü olmuştur.

Özellikle son 20-30 yıldır tüm dünyada doku mühendisliği büyük bir hızla ilerlemiş ve gelinen noktada laboratuvar ortamında insan kök hücrelerinden dokular ve hatta 3 boyutlu organlar üretilebilme noktasına gelmiştir. İnsanın kendi hücresinin alınıp, yine kendisine uygulanmak üzere (otolog),  hücre, doku veya organ üretilmesi; ilaç endüstrisinin yetersiz kaldığı pek çok hastalığı tedavi edebilmekte ve hastayı hayata bağlamaktadır.

Kendini yenileme ve farklı hücrelere dönüşebilme yeteneğine sahip kök hücreler bölünme ve farklılaşma özelliklerine göre 3 çeşide ayrılırlar.

1. TOTİPOTENT KÖK HÜCRELER

Bildiğimiz gibi memeliler için hayat zigot adı verilen (spermin yumurtayı döllemesi) tek hücreden başlar. Bu hücre totipotent bir hücredir ve yetişkin bir organizmanın meydana gelmesi için gereksinim duyulan bütün fonksiyonları taşımaktadır. Bir totipotent hücre tek başına bir canlıyı oluşturabilir. Bu özelliğini döllenmeden sonraki 4  gün boyunca sürdürür. Totipotent hücreler, etik nedenler sebebiyle insan tedavisinde kullanılmamaktadır.

2. PLURİPOTENT KÖK HÜCRELER

Embriyonik kök hücre denilince blastosistin iç hücre kitlesinden elde edilen pluripotent özellikteki hücreler kastedilmektedir. Bu hücreler üç embriyonik germ tabakasına farklılaşma yeteneğine sahiptirler. Üç germ tabakası bir yetişkindeki 220’den fazla hücre tipini oluşturur. Bazı farklılaşmış pluripotent hücreler, yetişkinlerde multipotent hücreler (örneğin kemik iliğinde) olarak bulunabilirler ancak bu hücrelerin farklılaşma yetenekleri sınırlıdır. Sınırsız olarak kendilerini yenileyebilmeleri ve plastisite (farklı hücre tiplerine dönüşebilme) yetenekleri sebebiyle rejenatif tıp’ın en önem verdiği konulardan biri embriyonik kök hücre araştırmalarıdır.

3. MULTİPOTENT KÖK HÜCRELER (KÖK HÜCRE TEDAVİSİNDE KULLANILAN HÜCRE)

Yetişkin kök hücreler, daha çok nereden elde edildiyse o organa veya dokuya dönüşebilme yeteneğindedirler ve bunlar multipotent kök hücreler olarak adlandırılırlar. Multipotent kök hücreler; ölen ya da hasar gören hücreleri yenileme özelliğine sahip yetişkinlerde farklılaşmış dokularda bulunan farklılaşmamış hücrelerdir. Somatik kök hücreler olarak da adlandırılırlar. Kemik iliği, kas, göz, sinir, karaciğer ve deri gibi dokularda bulunurlar. Bölünebilme ve kendilerini yenileyebilme özellikleri vardır. Yetişkinde her organ ve dokuda aynı sayı ve potansiyelde kök hücrelere rastlanmaz. Örneğin, beyinde bu hücreler oldukça az sayıda bulunmaktadır. Bu nedenle beyin hasarlarında bir kemik veya doku gibi organ yenilenmesi olmaz, hasar genellikle kalıcıdır ve ciddi sonuçlar doğurur. Multipotent kök hücreler, tedavi alanında kullanılan kök hücre grubunu oluşturmaktadır.

1. Hematopoietik kök hücreler (HSC):Hematopoietik kök hücreler tüm kan hücrelerinin öncüleridir. Hematopoietik kök hücreler tüm kan hücrelerinin öncüleridir. Myeloid hücreler (monositler, makrofajlar, bazofiller, eosinofiller, eritrositler, megakaryositler/plateletler ve bazı dendritik hücreler), ve lenfositler (T-hücreleri, B hücreleri, NK-hücreler) hematopoietik hücrelerin farklılaşmasıyla oluşmuş terminal hücrelerdir. Hematopoietik kök hücreler yetişkinlerde, uyluk, kalça, göğüs, kaburga ve diğer kemiklerde kemik iliğinde bulunurlar. Hücreler kalça kemiğinden direkt şırınga ile alınabileceği gibi, bazı ilaçlar yardımıyla (sitokin) kandan da elde edilebilir. Bugün lösemi hastalarında sıklıkla kemik iliği nakli olarak bahsedilen kök hücreler hematopoietik kök hücrelerdir.
2. Mezenşimal Kök Hücreler (MSC): Mezenşimal kök hücreler , yağ dokuda, kemik iliğinde, kordon kanında bulunan, kendilerini yenileme, farklılaşma ve özellikle doku onarım kapasiteleri oldukça yüksek olan kök hücrelerdir.
3. Adipoz Doku kök Hücreleri (SVF): Adipoz doku kök hücreleri (ASC); insan yağ dokusunun lipoaspirat yöntemi ile alınması ve laboratuvar ortamında manuel özel tekniklerle izole edilmisiyle elde edilebilmektedir. Pek çok özellikleriyle kemik iliğinde bulunan mezenşimal kök hücrelere (MSC) benzerler. Kemik iliğine kıyasla, yağ dokunun alınması daha az acı vericidir. Laboratuvar ortamında, insan adipoz kaynaklı kök hücrelerin (SVF) kemik, kıkırdak, yağ ve kas hücrelerine farklılaşabildiği gösterilmiştir. Yağ kaynaklı kök hücrelerin pek çok farklı hastalıkta kullanılabildiği ve başarılı sonuçların alınabildiği rapor edilmiştir.

*Mezenşimal ve yağ kaynaklı kök hücreler(SVF), hücresel tedaviler alanında en sık kullanılanlardır.